Tworzeniu Programu profilaktyki szkolnej towarzyszyło przekonanie, że:

 

 

v Program profilaktyki szkolnej został oparty o wcześniejszą diagnozę środowiska szkolnego. Rozpoznano potrzeby i oczekiwania uczniów, rodziców i nauczycieli.

 

v Profilaktyka  jest ochroną człowieka  przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Obejmuje eliminację lub redukcję czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących

 

v Szkoła jest miejscem realizacji profilaktyki pierwszorzędowej, skierowanej do grupy niskiego ryzyka.

 

v Profilaktyka pierwszorzędowa  polega na promowaniu zdrowego stylu życia i zapobieganiu zagrożeniom, w szczególności na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z wymogami życia. Jej celem jest opóźnianie inicjacji lub zachęcanie do abstynencji.

 

v Program profilaktyki szkolnej to ogół działań chroniących młodzież przed zakłóceniami w rozwoju i interwencyjnych w sytuacji pojawiających się zagrożeń.

 

v Program profilaktyki szkolnej obejmuje działania podejmowane w trakcie realizacji programów nauczania i Programu wychowawczego szkoły, gdy realizowane są ogólne zadania szkoły, a także działania specyficzne dla profilaktyki.

 

 

 

 

 

 

 STRUKTURA ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH

 

Rada  Pedagogiczna

 

Ä  Określa zadania w zakresie profilaktyki.

Ä  Określa zapotrzebowanie na  realizację programów profilaktycznych.

Ä  Dokonuje analizy działalności profilaktycznej.

 

Nauczyciele

 

Ä  Współpracują z wychowawcami klas w realizacji zadań profilaktycznych.

Ä  Wykonują zalecenia zawarte w orzeczeniach wydanych przez PPP.

Ä  Doskonalą kwalifikacje i zdobywają nowe umiejętności w zakresie działań profilaktycznych.

 

 

Wychowawca klasy

 

Ä  Integruje zespół klasowy.

Ä  Dba o poczucie bezpieczeństwa i akceptacji ucznia w klasie.

Ä  Wyposaża uczniów w umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Ä  Realizuje zadania  w zakresie profilaktyki we współpracy z rodzicami uczniów.

Dyrektor

 

Ä  Monitoruje pracę wychowawców klas i pedagoga w zakresie profilaktyki.

Ä  Diagnozuje oczekiwania uczniów i rodziców w zakresie profilaktyki.

Ä  Współpracuje z podmiotami szkoły oraz instytucjami wspomagającymi działania z zakresu profilaktyki..

Ä  Inicjuje i organizuje przedsięwzięcia określone w Programie szkolnej profilaktyki.

 

 

 

Pedagog szkoły

 

Ä  Rozpoznaje  indywidualne  potrzeby  uczniów  oraz  analizuje przyczyny niepowodzeń szkolnych.                                       

Ä  Określa formy i sposoby  udzielania  uczniom,  w  tym  uczniom  z wybitnymi    uzdolnieniami, pomocy     psychologiczno-pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb.                                   

Ä  Organizuje i prowadzi różne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli.      

Ä  Podejmuje działania profilaktyczno-wychowawcze wynikające z Programu wychowawczego szkoły  i Programu profilaktyki szkolnej w stosunku do uczniów, z udziałem rodziców i nauczycieli.                                                        

Ä  Wspiera działania opiekuńczo-wychowawcze nauczycieli, wynikające z Programu profilaktyki szkolnej.

 

 

 

Rada Rodziców

 

Ä  Opiniuje Program profilaktyki szkolnej.

Ä  Analizuje i diagnozuje opinie rodziców na temat profilaktyki.

Ä  Współpracuje z Radą Pedagogiczną, dyrektorem, Samorządem Uczniowskim.

 

Rodzice

 

Ä  Przedstawiają Radzie  Rodziców opinie na temat profilaktyki.

Ä  Korzystają z pomocy i wsparcia ze strony pedagoga i szkolnej służby zdrowia w zakresie profilaktyki.

Ä  Wnioskują do odpowiednich organów i instytucji w sprawach  kształcenia specjalnego, nauczania indywidualnego, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.

 

ZASADY ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH

Poniższe  zasady sformułowano na podstawie projektu Standardów jakości pierwszorzędowych programów profilaktycznych realizowanych w szkole i placówce oświatowej, autorstwa Krzysztofa A. Wojcieszka i Joanny Szymańskiej.

Należą do nich:

 

Bezpieczeństwo uczestników

 

P  Respektowanie podmiotowości uczestników.

P  Poszanowanie ich godności i indywidualności.

P  Ochrona prywatności i zapewnienie dyskrecji.

P  Uwzględnianie wieku i poziomu rozwoju uczestników.

P  Uwzględnianie systemu wartości i stopnia wrażliwości uczestników.

P  Niestosowanie technik, które naruszają mechanizmy obronne osobowości (terapeutycznych, psychomanipulacyjnych).

P  Realizatorzy działań profilaktycznych powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne.

 

Adekwatność oddziaływań

 

P  Działania profilaktyczne powinny być maksymalnie dostosowane do potrzeb i problemów odbiorców oraz mieć wyraźnie określonego adresata.

Skuteczność

 

ü  Działania powinny  być zgodne z aktualnym stanem wiedzy z dziedziny, której dotyczą.

ü  Działania powinny wykorzystywać wiedzę dotyczącą sprawdzonych strategii, form i metod oddziaływania.

ü  Działania powinny uwzględniać wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej.

Rzetelność

 

P  Informacje powinny być rzetelne.

P  Informacje powinny być dostosowane do poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego adresata, do jego możliwości percepcyjnych.

P  Informacje powinny uwzględniać poziom już posiadanej wiedzy (zbyt wczesne wkraczanie z informacjami na temat zagrożeń może podsuwać pomysły na niepożądane zachowania).

P  Informacje powinny być rzeczowe (odwoływanie się do emocji, np. straszenie, może powodować obronne odrzucanie zagrażających informacji lub też pobudzać ciekawość).

P  Informacje dotyczące zagrożeń nie powinny być zbyt szczegółowe (aby nie stanowiły instruktażu nieprawidłowych zachowań).

 

Głębokość i czas trwania

 

P  We współczesnej profilaktyce proponuje się, jako bardziej skuteczny, model głębszego oddziaływania oparty o koncepcję czynników ryzyka i czynników chroniących.

P  Najbardziej skuteczne są działania zintegrowane z programem szkolnym (dydaktycznym i wychowawczym).

P  Czas trwania oddziaływań i ich intensywność zależą od zdiagnozowanego wcześniej stopnia zagrożenia.

 

 

 

 

 

ROZPOZNANE   CZYNNIKI  RYZYKA

Poprzez rzetelną diagnozę środowiska szkolnego wyodrębniono czynniki ryzyka.

Czynniki ryzyka to wszystkie elementy (cechy, sytuacje, warunki) zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i związanych z nimi szkód. Są one zróżnicowane w zależności od rodzaju problemu objętego profilaktyką (od kilkunastu do ponad stu, w zależności od typu problemu).

Do zbadanych czynników ryzyka należą:

P  Środowisko społeczne i  normy w nim obowiązujące, promujące określone wzorce zachowań.

P  Modelowanie negatywnych zachowań w domu i w szkole.

P  Grupy rówieśnicze i występujące w nich zachowania dysfunkcyjne.

P  Słabe wyniki w nauce.

P  Brak celów życiowych.

P  Dostęp do środków i substancji psychoaktywnych.

P  Wczesna inicjacja  w zachowaniach ryzykownych.

ZACHOWANIA  RYZYKOWNE I ICH PRZYCZYNY

 

W tworzeniu programu profilaktycznego szkoły wyodrębniliśmy tzw. zachowania ryzykowne, które stanowią nieodzowny czynnik profilaktyki.

Zachowania ryzykowne,  to działania zwiększające prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych konsekwencji psychologicznych, społecznych i zdrowotnych.

                           CZYNNIKI CHRONIĄCE

 

Czynniki chroniące,  to wszystkie elementy osłabiające oddziaływanie czynników ryzyka.

Wymienia się w tym kontekście:

 

P  silną więź z rodzicami, opiekę dorosłych

P  zainteresowanie nauką i własnym rozwojem, aktywność, ciekawość poznawczą

P  praktyki religijne

P  zakorzenienie w tradycji społeczności i szacunek dla jej norm

P  konstruktywną grupę rówieśniczą, autorytety

                 CELE PROFILAKTYKI SZKOLNEJ

 

• Ochrona uczniów  przed zagrożeniami rozwoju.
• Reagowanie na pojawiające się zagrożenia.

              ZADANIA PROFILAKTYKI SZKOLNEJ

 

 

• Dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań  ryzykownych i tym samym umożliwienie racjonalnego wyboru.
• Pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności społecznych i psychologicznych.
• Rozwijanie możliwości podejmowania działań alternatywnych poprzez zaangażowanie uczniów w działalność pozytywną.
• Reagowanie w sytuacjach rozpoznania  pierwszych prób podejmowania zachowań ryzykownych poprzez odwołanie się do specjalistycznej pomocy.
• Pomoc w organizowaniu pierwszego kontaktu ze specjalistą.
• Nawiązanie kontaktu z rodzicami.
• Motywowanie do podjęcia leczenia, terapii.

 

 

ODDZIAŁYWANIA PROFILAKTYCZNE

 

Czynniki ryzyka	Zadania	Sposoby realizacji	Odpowiedzialni	Termin realizacji
1	2	3	4	5
Środowisko społeczne i normy w nim występujące, promujące określone  wzorce zachowań   Negatywne wzorce w mediach         Uzależnienie od komputera i Internetu.	1.1.  Uczyć krytycznego stosunku do mediów         1.2 Uświadomienie uczniom negatywnych skutków nieodpowiedzialnego korzystania  z komputera	1.1.1.Przeprowadzić pogadanki (nauczanie zintegrowane) oraz lekcje wychowawcze ( klasy IV- VI SP, I-III G) nt.,, Rola mediów w kształtowaniu negatywnych wzorców zachowań”.   1.1.2 Pogadanki na temat uzależnień od komputera -           dyskusje o negatywnym wpływie gier i programów komputerowych ukazujących przemoc i agresję -           uświadamianie uczniom zagrożeń płynących z sieci internetowej (rozmowy na czacie, wymiana adresów i telefonów z nieznajomymi, spotkania w „realu”)	Wychowawcy klas           Wychowawcy klas pedagog	Cały rok szkolny           Cały rok szkolny według potrzeb
Modelowanie negatywnych zachowań w domu i w szkole   1. Brak kontaktu z  rodzicami uczniów                               2. Stan wiedzy pedagogicznej  i psychologicznej    rodziców	1.1 Nawiązać  kontakt z domem rodzinnym ucznia (w przypadku jego braku)   1.2.Zwiększyć częstotliwość  kontaktu z domem rodzinnym ucznia       1.3 . Zwiększyć  integrację rodziców ze szkołą               2.1.Podnieść stan wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodziców	1.1.1.  Wysyłać  wezwania przez szkołę                   1.2.1. Przeprowadzać  indywidualne spotkania z rodzicami  (obowiązkowo dotyczy przypadków negatywnych zachowań ucznia)   1.3.1. Zwiększenie motywacji do zaangażowania rodziców we współpracę ze szkołą poprzez organizowanie przyjaznych wywiadówek , wysyłanie zaproszeń na spotkania, zaangażowanie rodziców w organizację imprez szkolnych       2.1.1. Organizować pedagogizację rodziców uczniów (dla różnych poziomów nauczania)   2.1.2. Opracować informacje nt. pedagogiczno -psychologiczne, pozyskać materiały informacyjne, udostępnić  je rodzicom	wychowawcy klas, pedagog , dyrektor     pedagog w porozumieniu z wychowawcami klas                       wychowawcy klas	Cały rok szkolny       Cały rok szkolny według potrzeb     Cały rok szkolny                   Cały rok szkolny
3. Brak poszanowania    dla norm prawnych             4.Eurosieroctwo   Zapobieganie występowaniu u uczniów negatywnych skutków emigracji zarobkowej rodziców.	3.1.Egzekwować  przestrzeganie prawa wewnątrzszkolnego              4.1 Obserwować  sytuację rodzinną uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków, gdy oboje lub jeden z rodziców  wyjeżdża  w celach zarobkowych za granicę.	3.1.1. Aktualizować  zapisy prawa   wewnątrzszkolnego     3.1.2. Stosować system nagród i kar zgodny z e Statutem Szkoły     4.1.1.  Otoczyć opieką uczniów  dotkniętych „eurosieroctwem”., którzy czują się porzuceni lub osamotnieni w zaistniałej sytuacji. 4.1.2. Reagować na negatywne zachowania uczni ów , którzy w ten sposób zwracają uwagę na siebie, aby  „odzyskać  obecność rodzica”	pedagog w porozumieniu z Radą Rodziców     nauczyciel bibliotekarz we współpracy z pedagogiem     Rada Pedagogiczna, dyrektor szkoły       wychowawcy klas, pedagog , dyrektor	Cały rok szkolny – na bieżąco             Na bieżąco
	4.2. Diagnoza środowiska               4.3. Pomoc uczniom.	4.1.3.Przeprowadzenie ankiet, obserwacja ucznia, rozmowy indywidualne z uczniami, wychowawcami, rodzicami i opiekunami dzieci. Analiza frekwencji, zachowania i wyników w nauce uczniów. 4.1.4. Indywidualne rozmowy z uczniami na temat ich problemów. Organizowanie pomocy uczniom w nauce. Organizowanie uczniom czasu wolnego. Współpraca z instytucjami zajmującymi się pomocą rodzinie (OPS, Policja, PCPR, PPP, kuratorzy sądowi, Sąd Rodzinny)	wychowawcy, pedagog szkolny           wychowawcy, pedagog szkolny, opiekun świetlicy środowiskowej, dyrektor
Grupy rówieśnicze i występujące w nich zachowania dysfunkcyjne   1. Uległość wobec grupy                     2. Przemoc i agresja	1.1  Eliminować istnienie negatywnych grup rówieśniczych     1.2.Integrować  zespoły klasowe             2.1. Ograniczyć zjawiska przemocy i agresji wśród uczniów       22.Dostarczyć   uczniom wiedzę nt. sposobów radzenia sobie z emocjami, stresem i zagrożeniem         2.3 Uświadomić uczniom skutki prawne czynów przestępczych  ( wyłudzenia, kradzieże, rozboje)	1.1.1. Przeprowadzić obowiązkowe zajęcia wychowawcze   integrujące zespoły klasowe   1.1.2. Inicjować klasowe przedsięwzięcia służące integracji zespołów uczniowskich (wycieczki, wyjścia, imprezy)       2.1.1. Zdiagnozować  miejsca oraz sytuacje występowania  przemocy  i agresji w szkole 2.1.2. Monitoring budynku szkolnego   2.2.1. Przeprowadzić zajęcia  wychowawcze nt. kształtowania prawidłowych postaw oraz ćwiczenia umiejętności    zachowania się w sytuacji stresu, frustracji oraz zagrożenia 2.2.2. Dzień Szkoły bez przemocy   2.3.1 Zorganizowanie spotkania z policjantem	wychowawcy klas       wychowawcy klas, klasowe Rady Rodziców pedagog         pedagog we współpracy z wychowawcami klas         wychowawcy klas, nauczyciele świetlicy     pedagog szkolny   pedagog szkolny     wychowawcy klas	Cały rok szkolny       Cały rok szkolny             Na bieżąco
3. Alienacja w grupie szkolnej	3.1  Uświadomić uczniom, że alienacja jest przykrym i złym zjawiskiem, powodującym cierpienie psychiczne.         3.2. Przekonać, że alienację można i trzeba przezwyciężać.	3.1.1. Przeprowadzić obowiązkowe zajęcia wychowawcze dotyczące problemu alienacji.       3.2.1.  Objąć opieką uczniów wyobcowanych  przez zespół klasowy	pedagog         pedagog we współpracy z wychowawcami klas	Cały rok szkolny
Słabe wyniki w nauce   1.  Lenistwo               2.  Niska samoocena     uczniów	1.1 Aktywizować uczniów     1.2 Poszerzyć ofertę spędzania  czasu wolnego, umożliwić    zdobycie nowych umiejętności     2.1. Osłabiać niską samoocenę uczniów	1.1.1Stosować metody aktywizujące w pracy z uczniami   1.2.1 Zaangażować uczniów w działalność  pozytywną (społeczna, charytatywną, artystyczną   itp.), pomoc koleżeńska   2.1.1. Wykorzystywać elementy motywacji w systemie  oceniania    2.1.2. Nagradzać uczniów za rzeczywiste osiągnięcia i umiejętności 2.1.3. Kontynuować działalność zespołów wyrównawczych, zajęcia świetlicy środowiskowej oraz innych zajęć pozalekcyjnych	nauczyciele przedmiotów, wychowawcy   wychowawcy klas, samorząd uczniowski       nauczyciele przedmiotów     nauczyciele przedmiotów, pedagog   pedagog, wychowawcy klas, dyrekcja,	Cały rok szkolny     Na bieżąco w ciągu roku szkolnego       Cały rok szkolny     Cały rok szkolny       Cały rok szkolny
3. Problemy rozwoju	4.1. Rozpoznać problemy rozwojowe uczniów	4.1.1. Wspomagać rodziców w nawiązaniu  kontaktu z PPP w  kwestiach orzecznictwa   4.1.2. Aktualizować  rejestr  uczniów posiadających orzeczenia    PPP i monitorować realizację zaleceń	wychowawcy, pedagog       pedagog	Na bieżąco, co miesiąc zestawienie frekwencji   Styczeń, czerwiec                        Na bieżąco     Na bieżąco
Brak celów życiowych   1.  Brak umiejętności      radzenia sobie w trudnych         sytuacjach życiowych	1.1  Dostarczyć uczniom wiedzę o konsekwencjach zachowań dysfunkcyjnych	1.1.1.   Podjąć, na lekcjach wychowawczych,  tematykę o odpowiedzialności  prawnej i moralnej dzieci i młodzieży	wychowawcy klas	Według planów wychowawczych
	1.1.Aktywizować system wartości przeciw zachowaniom      dysfunkcyjnym	1.1.1        Przeprowadzić lekcje wychowawcze oraz pogadanki w nauczaniu zintegrowanym nt.   przyjaźni, miłości, szczęścia rodzinnego – wartości najbardziej cenionych (w badaniach) przez  młodzież     1.1.2         Wykorzystywać uczestnictwo młodzieży w praktykach religijnych dla dostarczania wiedzy o wartościach                uniwersalnych	wychowawcy klas katecheci, wychowawcy klas nauczyciele świetlicy             nauczyciele religii	Zgodnie z programami nauczania  religii, świetlicy, j. polskiego,  planów wychowawczych       Cały rok szkolny
Dostęp do środków i substancji psychoaktywnych   1. Moda na   branie,     palenie i picie	1.1. Dostarczyć uczniom i  ich rodzicom wiedzę  nt. konsekwencji brania, palenia, picia	1.1..1.  Przeprowadzić lekcje wychowawcze oraz pogadanki w nauczaniu zintegrowanym nt. zagrożeń związanych z  uzależnieniami     1.1.2.  Przeprowadzić pedagogizację rodziców nt.  zagrożeń uzależnieniami i profilaktyki uzależnień.  Uwrażliwić rodziców na postawy dzieci, dostarczyć informacji jak powinni zachowywać się rodzice w sytuacjach wymagających interwencji  poprzez ulotki, pogadanki, spotkania ze specjalistą.	wychowawcy klas, pedagog, pielęgniarka, wychowawcy świetlicy       wychowawcy klas, pedagog	Na bieżąco według planów wychowawcy klasowego
2. Brak umiejętności     zachowań  asertywnych           Wczesna inicjacja  w zachowaniach ryzykownych	1.2.Diagnozować skalę zjawiska zagrożenia uzależnieniami wśród uczniów           2..1. Upowszechniać wśród uczniów znajomość zachowań  asertywnych           1.1. Wdrożyć   do realizacji treści  ścieżek edukacyjnych :  edukacja prozdrowotna  oraz wychowanie do życia w rodzinie     2.1. Dostarczyć uczniom wiedzę  o AIDS oraz chorobach przenoszonych drogą płciową	1.4.1. Wyłonić   zespół  wychowawczy dla opracowania narzędzi i przeprowadzenia diagnozy zjawiska           2.1.1. Przeprowadzić  lekcje wychowawcze oraz  pogadanki w nauczaniu zintegrowanym nt.  zachowań asertywnych       1.1.1.      Opracować tematykę dla poszczególnych etapów          kształcenia     2.1.1. Podjąć tematykę AIDS i chorób przenoszonych drogą płciową w ramach lekcji wychowawczych.   2..1.2. Uruchomić propagandę wizualną w związku z obchodami    Światowego Dnia Walki z AIDS	pedagog wicedyrektor             Nauczyciele świetlicy, wychowawcy, pedagog szkolny         nauczyciele przedmiotów (biologia, chemia ,fizyka, wf, , j. polski , plastyka, wos,), religia     pedagog, pielęgniarka     pedagog, pielęgniarka	czas realizacji cały rok szkolny według programów nauczania i planów wychowawczych

                                                            

                                              

EWALUACJA PROGRAMU

      Oceny efektów realizacji Programu profilaktyki szkolnej, obok bieżącego monitorowania oraz  samooceny przeprowadza wicedyrektor w trakcie posiedzeń Rady Pedagogicznej – podsumowujących pracę w pierwszym i drugim półroczu roku szkolnego. Wynikające z oceny wnioski, przekazywane są  do wiadomości Rady Rodziców i Samorządu Uczniowskiego. Ocenie poddawane  są następujące elementy:

 

ð funkcjonowanie pomocy pedagogicznej,

ð tematyka pedagogizacji rodziców uczniów na spotkaniach z wychowawcami klas,

ð realizacja zaleceń zawartych w orzeczeniach poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz poradni specjalistycznych,

ð realizacja tematyki profilaktyki zawartych w planach pracy wychowawców klas,

ð innowacje i projekty wychowawcze w zakresie profilaktyki,

ð realizacja programów profilaktycznych,

ð występowanie czynników, rodzajów i przyczyn zachowań ryzykownych,

ð występowanie czynników chroniących.

 

Podstawę dla formułowania ocen realizacji Programu profilaktyki szkolnej stanowią: narzędzia stosowane  w ramach wewnętrznego mierzenia jakości pracy: sprawozdania z realizacji planów, analizy, dane statystyczne, obserwacje, hospitacje, zapisy w  dokumentacji, badania ankietowe, opinie, wnioski, zgłoszone innowacje i projekty działań, programy,  scenariusze, dezyderaty, wykazy itp.

 

                                                             WYBRANA LITERATURA

• Gaś Z. B., Profilaktyka uzależnień, Warszawa 1993.
• Gaś Z. B., Profilaktyka w szkole. [W:] Zapobieganie uzależnieniom uczniów, Warszawa 1997.
• Grzelak J., Sochocki M. (red.), Ewaluacja profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, Warszawa 2001.
• Hawkins J. D., Podręcznik ewaluacji programów profilaktycznych, Warszawa – Olsztyn1994.
• Koczurowska J., Standardy jakości programów profilaktycznych. [W:] Profilaktyka w środowisku lokalnym, Warszawa 2002.
• Korporowicz L. (red.),Ewaluacja w edukacji, Warszawa 1998.
• Kosińska E., Mądrze i skutecznie. Zasady konstruowania szkolnego programu profilaktyczno-wychowawczego, Kraków 2002.
• Podręcznik prewencji. Alkohol, narkotyki tytoń, Warszawa 1999.
• Simm M.. Węgrzyn-Jonek M., Budowanie szkolnego programu profilaktyki, Kraków 2002.
• Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Warszawa 2000.
• Szymańska J., Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, [W:] Profilaktyka w środowisku lokalnym, Warszawa 2002.
• Wojcieszek K.A., Jak uruchomić program profilaktyczny? [w:] Poradnik wychowawcy, (red. M. Pomianowska), Warszawa 2002.
• Wojcieszek K.A. cykle artykułów w miesięczniku "Remedium" w latach 1995-2002.
• Szymborski J.,Zadbaj o swoją przyszłość”, Warszawa 2001